به اشیا و وسایلی که از سوی خانواده دختر به ایشان هنگام عزیمت به منزل داماد اعطا و تسلیم می‌گردد جهیزیه گفته. می‌شود و علاوه بر اینکه زوجه از آن استفاده می‌کند زوج نیز اجازه انتفاع از آن را دارد. در واقع جهیزیه مورداستفاده زوج و زوجه قرار می‌گیرد و این اموال منقول مورداستفاده مشترک هر دو طرف می‌باشد.
در قانون مدنی ایران تعریفی از جهیزیه ارائه نشده است و همچنین در اسلام نیز به موضوع جهیزیه اشاره‌ای نشده است.
لیست سیاهه جهیزیه چیست؟
با استناد به ماده 1107 قانون مدنی تهیه وسایل زندگی همان نفقه است و تهیه آن برعهده شوهر می‌باشد و برای زوجه تکلیف قانونی در این مورد وجود ندارد اما بر اساس عرف تهیه جهیزیه برعهده زن می‌باشد و زن می‌تواند جهیزیه تهیه کند.
لیست سیاهه در واقع فهرستی از جهیزیه همراه با جزئیات آن است و شامل لوازمی می‌باشد که زوجه به‌عنوان جهیزیه به منزل آورده است.
زمانی که زوجین به اختلاف می‌رسند و یا بدون هرگونه اختلاف، زوجه می‌تواند جهیزیه خود را استرداد کند و زوج می‌بایست آن اقلام را به زوجه بازگرداند.
به همین سبب امضای زوج در لیست سیاهه درج می‌گردد. بعضی اوقات مقداری از وسایل زوج نیز در لیست سیاهه درج می‌شود. در این صورت با امضای لیست سیاهه این‌طور وانمود می‌گردد که آن اقلام نیز توسط زوج فراهم گردیده است و لیکن زوج می‌تواند با آوردن فاکتور یا شاهد ثابت کند که این وسایل متعلق به او بوده است و از استرداد آنها به زوجه جلوگیری نماید.
اگر زوجه اقلام گران‌قیمت تهیه کرده و به منزل زوج آورده است در لیست سیاهه بهتر است جزئیات آن نوشته شود. مثلا اگر یخچال است مشخصات آن به طور دقیق ذکر شود و می‌تواند از شهودی امین برای امضای لیست استفاده کند.
همچنین زوجه می‌تواند از زوج رسید گرفته ولی این رسید بقای آن را نزد زوج ثابت نمی‌نماید.
استرداد جهیزیه چگونه صورت می‌گیرد و شرایط استرداد جهیزیه چیست؟
طرح دادخواست استرداد جهیزیه
قبل از ارائه دادخواست استرداد جهیزیه و زوجه می‌تواند اظهارنامه‌ای را نیز به این منظور تنظیم کرده و برای شوهر بفرستد. در صورتی که مرد به اظهارنامه پاسخی نداد یا جهیزیه را مسترد نکرد، اظهارنامه استرداد جهیزیه را می‌توان جزء مدارک و ضمیمه دادخواست نمود.
ابتدا قبل از هر چیز باید مدارک و مستندات موردنیاز جهت طرح دعوای استرداد جهیزیه را فراهم نمود مدارک و مستندات موردنیاز عبارت هستند از:
- دفترچه نکاحیه
- شنا شناسنامه و کارت ملی
- لیست سیاهه جهیزیه
- فاکتور نیز می‌تواند ادله‌ای محکم جهت اثبات مالکیت لوازم به‌حساب بیاید
- پرداخت هزینه دادرسی و شهادت‌نامه شهود
پس از تکمیل مدارک فوق می‌بایست به یکی از دفاتر خدمات قضایی مراجعه و نسبت به ثبت دادخواست استرداد جهیزیه اقدام شود.
پس از ثبت دادخواست، دادخواست به یکی از شوراهای حل اختلاف ارجاع می‌گردد و در صورتی که مبلغ لوازم به بیشتر از ۲۰ میلیون تومان مقوم شده باشد در این صورت دادخواست به دادگاه ارجاع می‌گردد.
پس از دریافت پیامک از قوه قضاییه مبنی بر ارجاع به یکی از شعبات دادگاه یا شورای حل اختلاف به آن شعبه مراجعه و تأمین خواسته فوری خود را پیگیری کرد. ضمنا صدور قرار تامین خواسته حقی برای درخواست‌کننده ایجاد نمی‌کند و باید مالکیت وسایل توسط زوجه اثبات و از حقوق خویش دفاع کند. تامین خواسته به این معنی می‌باشد که قبل از اینکه زوج متوجه اقدام زوجه در خصوص استرداد جهیزیه گردد، زوجه می‌تواند حکم تخلیه این وسایل و سپردن وسایل به امین اموال را از دادگاه اخذ نماید.
دادگاه پس از اینکه دادخواست تامین خواسته تقدیم شعبه می‌شود از زوجه خسارت احتمالی دریافت می‌نماید وبا سپردن خسارت احتمالی زوجه می‌تواند حکم تخلیه فوری وسایل را بگیرد.
نکات مهم در خصوص استرداد جهیزیه
درصورتی‌که شوهر با اعمالی نظیر قفل‌کردن درب منزل و … مانع بردن جهیزیه توسط زوجه شود، زن می‌تواند علیه او دادخواست استرداد جهیزیه را تقدیم کند.
لیست سیاهه در هنگام استرداد جهیزیه بسیار به کارایی دارد.
اگر خود داماد و خانواده او هم ذیل آن را امضاء کرده باشند. در این صورت نمی‌توانند مدعی شوند که این اموال متعلق به زوجه نیست.
این سیاهه سند عادی محسوب می‌شود و بعدا ممکن است زوج مدعی جعلی بودن آن شود یا ادعای انکار وتردید را مطرح نماید.
اگر زوج، ادعای جعلی بودن نسبت به سیاهه داشته باشد، باید آن را ثابت کند و اثبات آن نیز از طریق کارشناس خط مقدور است.
بهتر است سیاهه را در دفاتر اسناد رسمی تنظیم کنید که در این صورت یک سند رسمی محسوب شده و اعتبار آن را خواهد داشت.
در صورتی که فاکتور خرید و لیست سیاهه در اختیار زوجه نباشد، زمانی که مکتوبی در اختیار نیست می‌توان از شهادت شهود، اقرار و دلایل دیگر استفاده کرد
یا حتی می‌توان به مغازه‌ای که اقلام را تهیه کردید مراجعه کرد و از آنها بخواهید برای شما فاکتور صادر نمایند اما معمول فروشنده‌ها این کار را انجام نمی‌دهند.
اگر شوهر قصد فروش اموال را داشته باشد می‌توان از دادگاه تقاضای دستور موقت نمود و دادگاه در صورت ضرورت و فوریت اقدام به صدور دستور موقت خواهد نمود.
پس از صدور حکم مبنی بر استرداد جهیزیه و قطعی شدن آن، باید از شعبه مربوطه تقاضای صدور اجرائیه نمایید.
پس از ارجاع موضوع به اجرای احکام، قاضی اجرای احکام خطاب به کلانتری مربوطه نامه‌ای جهت انجام مفاد حکم می‌زند و کلانتری اقدامت لازم را انجام خواهد داد.
البته حتما باید مامور اجرای احکام نیز در هنگام انجام این امر حضور داشته باشد.
تعقیب شوهر در صورت فروش جهیزیه بدون اجازه زن
چنانچه شوهر اقدام به فروختن اقلام جهیزیه زن نماید، زن می‌تواند با طرح شکایت فروش مال غیر، او را تحت تعقیب قرار دهد.
همچنین معاملاتی که شوهر نسبت به این اقلام انجام داده است معامله فضولی محسوب شده و غیر نافذ می‌باشد. بدین ترتیب زوجه می‌تواند معامله را تنفیذ (قبول) یا رد نماید.
مجازات فروش مال غیر عبارت است از:
- حبس از یک تا هفت سال و
- جزای نقدی معادل مالی که اخذ کرده است و
- رد اصل مال به صاحبش
به‌موجب رأی دیوان عالی کشور صرف داشتن قبض رسید جهیزیه از زوج به‌تنهایی برای مطالبه آن کافی نیست زیرا قبض صرفا این موضوع را تایید می‌کند که اشیا وارد شده در زندگی مشترک به زوجه تعلق دارد و زوجه باید تسلط زوج و بقای مال را اثبات کند.
در صورت تلف اقلامی از جهیزیه، اصولا زوج تعهدی به دادن بدل آن (مثل یا قیمت) ندارد چراکه ید زوج امانی است. (بخشنامه معاونت شورای حل اختلاف مورخ 20/8/1395) در واقع شوهر مسئول خرابی، نقص، گم‌شدن یا ازبین‌رفتن هیچ‌یک از اموال زن نیست مگر اینکه به طور عمدیباعث ازبین‌رفتن آنها شود.
تخریب جهیزیه توسط شوهر
همان‌طور که اطلاع دارید مالکیت اموال محترم شمرده شده است و خراب کردن اموال نیز جرم‌انگاری شده و تخریب اموال به‌صورت عمدی توسط شوهر نیز قابل‌پیگیری کیفری می‌باشد زیرا به طور عمد به مال دیگری ضربه زده است. مجازات جرم تخریب در خصوص اموال منقول حبس از شش ماه تا سه سالمی‌باشد.
امتناع از استرداد جهیزیه توسط شوهر
در صورتی که شوهر جهیزیه را نزد خود نگه دارد و مانع دسترسی زوجه به آنها شود، زن می‌تواند دعوای استرداد جهیزیه را علیه وی طرح کند. اما باید دانست که این کار جنبه کیفری ندارد و جرم نیست. پس عناوین خیانت‌درامانت یا سرقت نسبت به این امتناع متصور نمی‌باشد.
اداره حقوقی قوه قضائیه بر این نظر است که: اصل بر این است با توجه به اینکه جهیزیه معمولا در اختیار زوجه است، گرچه توسط زن و شوهر مورد استفاده قرار می‌گیرد اما این امر دلیلی بر اینکه شوهر را امانت‌دار جهیزیه بدانیم، نیست؛ بنابراین جرم خیانت‌درامانت و یا سرقت متصور نیست و موضوع جنبه کیفری ندارد اما زن می‌تواند برای احقاق حق خود، دادخواست مطالبه جهیزیه به طرفیت همسر خود را به دادگاه حقوقی صالح تقدیم نماید.
اداره حقوقی قوه قضاییه در نظریه 10/4/54 بیا می‌دارد: «جهیزیه در ایام ازدواج معمولا در اختیار زوجه است و مورداستفاده خانوادگی قرار می‌گیرد و به‌هیچ‌وجه نمی‌توان زوج را امانت‌دار جهیزیه تلقی کرد و اگر در بعضی نقاط مرسوم است حین عقد نکاح رسید جهیزیه را از زوج می‌گیرند این رسید حاکی از حمل جهیزیه به منزل شوهر و تعلق آن به زوجه است نه امین بودن شوهر نسبت به آن؛ بنابراین در صورتی که بعد از انحلال نکاح شوهر آنچه از جهیزیه مانده را تصرف کند و از استرداد آن به زوجه امتناع کند موضوع جنبه جزایی ندارد و از طریق حقوقی قابل مطالبه می‌باشد.»
آیا زوجه می‌تواند هزینه دادرسی و حق‌الوکاله را ضمن دادخواست از زوج مطالبه نماید؟
مطالبه هزینه‌های دادرسی و حق‌الوکاله را قانون‌گذار به رسمیت شناخته و فرد می‌تواند برای جبران حقوق ازدست‌رفته خویش و هزینه‌های که متقبل شده اقدام قانونی لازم را انجام دهد. زوجه می‌تواند با استناد به ماده 519 قانون آیین دادرسی مدنی هزینه دادرسی و حق‌الوکاله را ضمن دادخواست از زوج مطالبه نماید.
نحوه ارث رسیدن جهیزیه
مطابق قانون، جهیزیه متعلق به زوجه است و در صورت فوت وی، اموالی که از او بر جا می‌ماند به میزان سهم‌الارث به ورثه تعلق می‌گیرد. اگر زوج و زوجه صاحب فرزند باشند، یک‌چهارم اموال به مرد به ارث می‌رسد و اگر صاحب فرزندی نباشند، یک‌دوم اموال به مرد به ارث رسیده و بقیه اموال میان سایر وراث تقسیم می‌شود.
سرجهازی